ثبت امواج گرانشی، کشف نزدیک‌ترین سیارهی فراخورشیدی زمین-مانند، و ثبت دورترین کهکشان رصدشده در عالم، از جمله دستاوردهای مهم نجومی سال ۲۰۱۶ بود. علاوه بر این اکتشافات، آغاز به کار ماموریت‌های بزرگی که قرار است آینده‌ی دانش ما را از کیهان رقم بزنند نیز از جمله رویدادهای مهم سال ۲۰۱۶ بودند. در کنار همه‌‌ی این دستاوردها، فراموش نکنیم که گاهی (یا بهتر است بگوییم در بیشتر مواقع) قدم‌های کوچکتر علمی هستند که منجر به اکتشافات بزرگ و خبرساز می‌شوند. هدف ما در اسطرلاب بازنشر این قدم‌های کوچک اما بسیار مهم در طول یک سال است. با این حال، با نزدیک شدن به پایان سال ۲۰۱۶ میلادی مرور رویدادهای خبرساز خالی از لطف نیست.
- ثبت امواج گرانشی
در ماه فوریه، دانشمندان برای نخستین بار توانستند اختلالات فضا-زمان ناشی از امواج گرانشی را با آشکارساز لایگو آشکارسازی کنند. این آشکارسازی تاییدی بود بر یکی از مهم‌ترین پیش‌بینی‌های نظریه‌ی نسبیت عام آلبرت اینشتین در سال ۱۹۱۵. کشف و ثبت امواج گرانشی سرآغاز فصل جدیدی در نجوم مدرن خواهد بود، چرا که چنین آشکارسازهایی می‌توانند تصویر واضح‌تری از دوران اولیه‌ی کیهان که آن را نمی‌توانیم با امواج الکترومغناطیسی رصد کنیم، برایمان به تصویر بکشند. برای جزئیات این کشف (و همچنین اکتشافات بعدی امواج گرانشی در سال گذشته) به این مقاله‌های اسطرلاب رجوع کنید: مقاله‌ی اول، مقاله‌ی دوم.
فیلم زیر نشان می‌دهد چگونه فضا-زمان از برخورد دو سیاهچاله دچار اختلال می‌شود و امواج گرانشی تولید می‌کند.
کشف نزدیک‌ترین سیارهی فراخورشیدی زمین‌مانند
در ماه آگوست، منجمان سیارهی فراخورشیدی‌ای که شرایط شکل‌گیری حیات دارد در اطراف نزدیک‌ترین ستاره به ما، در فاصله‌ی ۴.۲ سال نوری، کشف کردند. سیارهی «پروکسیما-ب» در فاصله‌ای از ستاره‌اش قرار دارد که می‌تواند آب مایع بر سطحش شکل بگیرد، به این منطقه کمربند حیات می‌گویند. به گفته‌ی برخی، این کشف بزرگترین کشف سیارات فراخورشیدی پس از کشف اولین سیارهی فراخورشیدی است! جزئیات این کشف را در این مقاله‌ی اسطرلاب می‌توانید بخوانید.
مکان کهکشان GN-z11، دورترین کهکشان تاکنون کشف‌شده.
ثبت دورترین کهکشان کشف‌شده
بار دیگر، منجمان با استفاده از داده‌های هابل رکورد دورترین کهکشان کشف‌شده را زدند و مرزهای کیهان رصدشده را گسترش دادند. این کهکشان کوچک و قرمز، نورش از بیش از ۱۳ میلیارد سال گذشته به ما رسیده است و در ۴۰۰ میلیون سال پس از مهبانگ قرار دارد! کشف این کهکشان رکورد دورترین کهکشان کشف‌شده را ۱۵۰ میلیون سال عقب‌تر برده است. درباره‌ی این کشف در این مقاله‌ی اسطرلاب بیشتر بخوانید.
اندازه‌ی آینه‌ی اولیه‌ی تلسکوپ فضایی جیمز وب ( JWST) در مقایسه با تلسکوپ هابل. جیمز وب قرار است در سال ۲۰۱۸ پرتاب شود.
اتمام ساخت تلسکوپ فضایی جیمز وب (James Webb)
پس از بیش از ۲۰ سال، ساخت تلسکوپ جیمز وب در ماه نوامبر به اتمام رسید و اکنون در مرحله‌ی آزمایش است تا برای پرتاب در طی دو سال آینده آماده شود. جیمز وب با آینه‌ی ۶.۵ متری بزرگترین تلسکوپ فضایی خواهد بود که انتظار می‌رود انقلابی در اکتشافات نجومی و درک ما از کیهان به وجود آورد. این تلسکوپ ابزارهای نورسنجی و طیف‌سنجی در طول‌موج‌های مرئی تا فروسرخ میانه (از ۰.۶ تا ۲۸ میکرون) دارد. پروژه‌ی جیمز وب، پروژه‌ای بین‌المللی بین ۱۷ کشور است که توسط ناسا و به کمک اِسا و سازمان فضایی کانادا راهبری می‌شود.
- انتشار اولین فهرست اخترسنجی گایا (Gaia)
در ماه سپتامبر، ماهواره‌ی گایا اولین سری داده‌های اخترسنجی‌اش را که نتیجه‌ی ۱۴ ماه رصد بود، منتشر کرد. گایا، ماموریتی پنج‌ساله است که قرار است فهرستی از مکان (مختصات) یک میلیارد ستاره در آسمان با دقتی ۱۰۰ بار بهتر از سایر فهرست‌های در دسترس تهیه کند. گایا همچنین قرار است با ثبت فاصله‌ی ستاره‌ها و سرعت فضایی دوبعدی آنها، بزرگترین و دقیق‌ترین نفشه سه‌بعدی کهکشان راه‌شیری را تهیه کند. در آرشیو گایا می‌توان به اولین فهرست منتشرشده دسترسی پیدا کرد.
فیلم زیر سفری مجازی از داخل منظومه‌ی شمسی به درون کهکشان راه شیری است که بر اساس داده‌های گایا (نخستین انتشار) و داده‌های فهرست‌های پیشین ماموریت ابرخوس (Hipparcos) سازمان فضایی اروپا ساخته شده است.
گردآوری: آیرین شیوایی
